O kontinuitetu življenja srpskog i pravoslavnog naroda na prostoru Bileće vijekovima unazad svjedoče brojne nekropole srednjovjekovnih stećaka koje su na Listi svjetske baštine UNESKO-a, kao i druge znamenitosti i nedovoljno istraženi arheološki lokaliteti, izjavio je Srni istoričar Radmilo Pekić.

Pekić je rekao da je na teritoriji Bileće evidentirano oko 1.724 stećka iz srednjovjekovnog perioda, a kasnija istraživanja su pokazala da ih ima mnogo više. Zahvaljujući sačuvanim nadgrobnim natpisima, naveo je on, potvrđeno da je pod stećcima pokopano pravoslavno stanovništvo.

"U jednom natpisu uklesano je da ispod stećka počiva kaluđer Grigorije. Pod stećcima počivaju i čuvena porodica Predojevići", rekao je Pekić.

On je dodao da se sada iznad obale Bilećkog jezera, u neposrednoj blizini grada, nalazi srednjovjekovna nekropola, koja je nastala izmještanjem stećaka 1967. iz doline rijeke Trebišnjice zbog stvaranja akumulacionog Bilećkog jezera.

Kada je riječ o načinu života stanovnika tog kraja u ranijem periodu, Pekić je rekao da su srednjovjekovni Bilećani održavali poslovne veze sa Dubrovnikom, gdje su, pored ostalog, usavršavali zanate i tražili posao.

"Kroz srednjovjekovnu Bileću prolazio je Drinski put, kojim se prenosila roba sa Jadranske obale prema unutrašnjosti Balkana", podsjetio je Pekić.

PRVI PISANI ISTORIJSKI IZVOR IZ PRVOG VIJEKA U SELU PANIK U DOLINI TREBIŠNJICE

Pekić je istakao da je prvi pisani istorijski izvor na području Bileće pronađen na spomeniku iz prvog vijeka nove ere u selu Panik, tadašnjem Leusinijumu u dolini rijeke Trebišnjice.

"Smatra se da je to bio centar ove oblasti u periodu Rimskog carstva", pojasnio je Pekić.

On je naglasio da tragovi civilizacije na području Bileće datiraju iz praistorije, o čemu svjedoče brojni arheološki lokaliteti, od kojih su mnogi ostali neistraženi zbog potapanja i stvaranja Bilećkog jezera.

Prema njegovim riječima, na području Bileće ima više od 1.400 praistorijskih tumula, gradina i gomila.

KOD BILEĆE JEDAN OD PRVIH PORAZA TURAKA NA BALKANU

Pekić je istakao da Bileća u svojoj istoriji bilježi i da su 1388. godine Turci doživjeli jedan od prvih poraza tokom osvajačkih poduhvata na Balkanskom poluostrvu.

On je napomenuo da je posljednjih decenija turske okupacije Bileća bila strateški važna, posebno u doba ustanaka, podsjetivši da je na oko šest kilometara udaljenosti od Bileće, na Vučijem dolu, turska vojska 1876. doživjela veliki poraz.

Prema njegovim riječima, krajem 14. vijeka na ovom području vladala je vlastelinska porodice Pavlovići, a od 1438. porodica Kosača.

RAZVOJ ZANATSTVA I TRGOVINE I PRVI LIFT NA BALKANU

U Bileći se krajem 19. i početkom 20. vijeka razvijalo zanatstvo, trgovina, ugostiteljstvo i druge djelatnosti, a 1895. godine nalazio se i sjedinjeni carinsko-poreski ured, komanda brdske brigade, Vojnička bolnica, stanica za golubove pismonoše.

"Na području gdje je nekada bila turska kasarna izgrađeno je vojničko naselje sa desetinama pratećih objekata, koje se u dokumentima navodi kao Nova Bileća. U 1915. projektovan je i vodovod za kasarnu u 'Merćepovom kraju u Bileći'", rekao je Pekić i podsjetio da je bogati trgovac Vladimir Merćep bio graditelj parnog mlina, a njegov brat Mihajlo prvi fotograf u BiH, koji su doprinijeli razvoju grada.

Oni su bili sinovi Dimitrija Merćepa, Hercegovca, koji se istakao u događaju na Čukur-česmi 1862. godine, dodao je Pekić.

On je podsjetio da je Bileća 1892. godine, među prvima u BiH, dobila meteorološku stanicu i da je u jednom od osam utvrđenja, koliko ih je bilo podignutih oko grada, izgrađen teretni mehanički lift, koji se smatra prvim liftom na Balkanu.

Pekić je napomenuo i da je u vrijeme austrougarske okupacije došlo do migracija stanovništva iz Bileće i da je 1910. godine u inostranstvu radilo 1.416 Bilećana, od kojih 1.131 u Americi.

"U Prvom svjetskom ratu je više od 500 Bilećana izgubilo živote na ratištima i u koncentracionim logorima /Arad, Doboj i drugi/, a u Drugom svjetskom ratu stradalo je 1.366 Srba iz ovog grada", naglesio je Pekić.

CRKVE I MANASTIR DOBRIĆEVO SVJEDOČE O PROŠLOŠTI BILEĆE

Na području Bileće i brojne crkve iz raznih perioda i poznati manastir Dobrićevo svjedoče o prošlosti srpskog naroda na ovom području.

Hram Svetog Arhangela Mihaila iz 14. vijeka, koji se renovira, vjerovatno je najstariji u Hercegovini, a nalazi se ispod magistralnog puta Bileća-Gacko u mjestu Trnovi Do i nacionalni je spomenik BiH.

Prema predanju, u njemu se pričestila srpska vojska predvođena vojvodom Vlatkom Vukovićem pred odlazak na dva boja – Kosovski boj 1389. godine, kao i pred boj na Bilećkom polju 1388. godine sa Osmanlijskom vojskom, kada su Turci teško poraženi i zaustavljeni.

Poznati Manastir Dobrićevo u selu Orah, jedan je od najznačajnijih srpskih srednjovjekovnih manastira iz nemanjićkog perioda, nastao prije 15. vijeka. Prvobitno je bio smješten uz rijeku Trebišnjicu u Dobrićevskom polju, ali je izmješten na sadašnju lokaciju zbog nastanka Bilećkog jezera.

Saborna crkva Svetog Save u centru grada, sagrađena sredinom 19. vijeka, nacionalni je spomenik Republike Srpske i duhovno središte i mjesto okupljanja Bilećana.