Eparhija Zahumsko – hercegovačka i primorska je u saradnji sa Zlatarnom Celje, uz pomoć donatora, izdala zlatnik povodom značajnog jubileja, 800 godina svog postojanja. Ove godine obilježava se 800 godina autokefalnosti Srpske pravoslavne crkve, a ujedno i jubilej ustanovljenja Eparhije Humske od strane prvog Arhiepiskopa žičkog Svetog Save. Prije 800 godina, 1219. godine osnovana je eparhija Humska sa sjedištem u Stonu na poluostrvu Pelješac u manastiru Presvete Bogorodice. Prvi episkop humski bio je Ilarion.

Eparhija je izradila dva zlatnika, veći i manji. Veći je prečnika 38 milimetara i težine 34,55 grama, a manji je prečnika 27 milimetara i težine 17,28 grama. Zlatnici su izrađeni od najčistijeg i najkvalitetnijeg zlata.

Umjetničko rješenja zlatnika uradio je paroh dubrovački, otac Stevan Kovačević. Na prednjoj strani zlatnika nalazi se Katedralni hram naše eparhije i natpis: „800 GODINA EPARHIJE ZHiP 1219 – 2019“, a na drugoj strani je uže jezgro Starog grada Mostara sa Sabornom crkvom u plamenu i oštećenim Starim mostom sa natpisom: „HRAM PRESVETE TROJICE U MOSTARU 1873 – 1992“.

Zlatnici su upakovani u originalnu ambalažu Zlatarne Celje sa žigom zlatarne i žigom eparhijskog jubileja. Svaki zlatnik posjeduje certifikat i jednu malu knjižicu sa tekstom koji slijedi.

OSAM VIJEKOVA SRPSKE PRAVOSLAVNE CRKVE

U burnoj i znakovitoj istoriji Srpske pravoslavne crkve bilo je na desetine prelomnih trenutaka i događaja, uspona i padova koji su tu istoriju trajno oblikovali i odredili. U tom mnoštvu događaja izdvaja se naročito jedan prelomni trenutak koji predstavlja sržnu tačku i prekretnicu u osmovjekovnom trajanju naše crkve. Riječ je, naravno, o glasovitoj 1219. godini kada je Sveti Sava, najznamenitija ličnost ne samo u istoriji pravoslavnog hrišćanstva na ovim prostorima, već i u cjelokupnoj istoriji našeg naroda, izdejstvovao kod tadašnjeg vaseljenskog patrijarha samostalnost crkve koju uzdiže u rang arhiepiskopije. Od te 1219. i Savinog krucijalnog čina traje kontinuirana borba i nastojanje da se ova najznačajnija tekovina prvog žičkog arhiepiskopa i istinskog utemeljivača Srpske pravoslavne crkve održi i opstane uprkos čestim istorijskim udarcima i iskušenjima koji su nerijetko ugrožavali i dovodili u pitanje njen dalji opstanak i trajanje. Svi događaji u istoriji našeg naroda i crkve određuju se i samjeravaju upravo u odnosu na taj ključni 13. vijek i njegovu najznačajniju godinu. Danas, osam vijekova poslije, važnost i značaj Savinog čina, osvijetljenog sa zamašne vremenske distance i sagledanog kroz prizmu zbivanja koja su mu prethodila, baš kao i onih kojima on prethodi, ocrtava se u svojoj istinskoj punoći i nesamjerljivom značenju.

Kada je riječ o zbivanjima koja prethode i bitno utiru put misiji prvog i najznačajnijeg srpskog arihepiskopa i prosvjetitelja, u prvom redu treba se prisjetiti djelovanja jednih od prvih apostola Hristove crkve – velikog apostola Pavla i njegovog učenika apostola Tita, koji na izvjestan način postavljaju temelje budućoj Srpskoj pravoslavnoj crkvi osnivanjem hrišćanske crkve i prvih hrišćanskih zajednica na ovim prostorima. Da bi dosegla svoju punu samostalnost, hrišćanska crkva trebalo je da prođe kroz dugo razdoblje od 13 turbulentnih vijekova, koji, između ostalog, obuhvataju i djelovanje solunske braće, svetih Ćirila i Metodija, te ujedinjenje srpskih oblasti pod vladarskom krunom Nemanjića. Oni pak događaji koji slijede nakon 1219. godine najviše su osjenčeni upravo turskim osvajanjem srpskih teritorija i ukidanjem Patrijaršije (i njenim, doduše, kratkovjekim ponovnim uspostavljanjem), što će dovesti do diskontinuiteta u istoriji naše crkve, koja je, uprkos viševjekovnom procesu dezintegracije, uspjela u drugoj deceniji 20. vijeka, na temelju crkvene zidanice koju je sagradio najmlađi sin Stefana Nemanje, povratiti svoju samostalnost. Novi udarac, podjednako silan i snažan kao i prethodni koje primala kroz svoju dugu istoriju, Srpska crkva dobija tokom i nakon završetka Drugog svjetskog rata, koji je jednovremeno označio i početak petodecenijskog razdoblja njenog potiskivanja i krajnje marginalizavije. Jedan novi rat i novi istorijski potresi koji su još jednom iz temelja prodrmali srpski narod početkom posljednje decenije 20. vijeka – otvorili su novo razdoblje u istoriji crkve kojim započinje period njenog unutrašnjeg obnavljanja i vraćanja dostojanstva i ugleda koji joj pripadaju. Posrijedi je proces koji, u izvjesnom smislu, traje i danas i iz čijeg okrilja i samjeravamo osmovjekovnu istoriju naše crkve.

Ono na šta svakako valja podsjetiti na kraju ovog kratkog osvrta jeste i činjenica da Srpska crkva, od svog osnivanja do danas, prati i dijeli sudbinu naroda kojem pripada a koja je jedno neprestano kretanje između stradanja i obnavljanja, smrti i vaskrsenja, uspinjanja i posrtanja; sudbinu koja nas ukrepljuje u spoznaji o postojanosti, čvrstini i neporoznosti crkvenog i nacionalnog temelja postavljenog rukom prvog žičkog arhiepiskopa daleke 1219. godine. Istorija Srpske crkve ujedno je i istorija naše hercegovačke eparhije, a istorija naše eparhije jeste istorija Saborne crkve Svete Trojice u Mostaru – istorija raspinjanja i vaskrsavanja!

Hercegovačka episkopija je kroz vijekove mijenjala svoje sjedište, od Stona, Tvrdoša, Duži pa sve do Mostara. Danas joj je sjedište u Mostaru i Trebinju. Mostar se i danas obnavlja zajedno sa svojom Sabornom crkvom. Stari most, simbol Mostara, u svom polumilenijumskom trajanju preživio je mnoge vladare i ratove. Posljednji rat, na samom kraju drugog milenijuma, nije preživio. Obnovljen je i punim sjajem je zasjao na početku 21. vijeka. Mostaru je vraćen njegov simbol.

Saborna crkva, drugi simbol Mostara, zapaljena je i do temelja razrušena godinu prije rušenja Starog mosta. Njena obnova se privodi kraju, a s njom se obnavlja i naš narod i viševjekovno sjedište naše episkopije.

Episkop Grigorije