Na portalu Ministarstva za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju objavljen je Prijedlog odluke o proglašenju Parka prirode „Orjen“ i Studija zaštite. Ovo ministarstvo sprovodi postupak javnog uvida koji će trajati 30 dana od dana objavljivanja. Istovremeno, Grad Trebinje, na čijem se području nalazi lokalitet, omogućiće zainteresovanoj javnosti uvid u ove dokumente na oglasnoj tabli u zgradi Administrativne službe grada u istom vremenskom periodu.

Dokumenti su dostupni na adresi: https://www.vladars.net/sr-SP-Cyrl/Vlada/Ministarstva/mgr/PAO/Pages/Javni_uvid_-_zastita_prirode.aspx

Inicijativu za zaštitu kao i Studiju zaštite - stručnu osnovu za proglašenje Parka prirode „Orjen“, nadležnom Ministarstvu dostavio je Republički zavod za zaštitu kulturno – istorijskog i prirodnog nasljeđa. Sredstva za terenska istraživanja koja su obavljena 2018. i 2019. godine i izradu Studije obezbijeđena su u okviru projekta Globalnog fonda za životnu sredinu (GEF) i Ujedinjenih nacija za životnu sredinu u BiH (United Nations Environment Programme - UNEP) „Postizanje očuvanja biološke raznovrsnosti kroz uspostavljanje i efikasno upravljanje zaštićenim područjima i izgradnju kapaciteta za zaštitu prirode u Bosni i Hercegovini“.

S obzirom da je kao jedan od problema zaštite prirode izdvojena nedovoljno razvijena mreža zaštićenih područja, ovim projektom predviđeno je uspostavljanje 8 novih zaštićenih područja u BiH. Pored Orjena, u Republici Srpskoj za zaštitu su planirana i područja bare Tišina u Šamcu koja je zaštićena 2019. godine, te dva pećinska sistema: Govještice u kanjonu rijeke Prače na teritoriji Rogatice i Pećine na izvoru Mokranjske Miljacke na teritoriji grada Istočno Sarajevo koji bi trebali biti zaštićeni do kraja ove godine. Na teritoriji Federacije BiH planirana je zaštita 4 područja: Bjelašnica-Igman-kanjon rijeke Rakitnice-Treskavica-Visočica, zatim Livanjsko polje, pećinski sistem Vjetrenica i botaničko-floristički rezervat Mediteranetum. Osnovni korisnici projekta, u skladu sa svojim nadležnostima za zaštitu prirode, jesu Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju Republike Srpske i Federalno ministarstvo okoliša i turizma, dok je Republički zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa jedan od ključnih aktera u pripremi i sprovođenju projekta.

Orjen je jedna od rijetkih planina u Republici Srpskoj na kojoj su vidljivi glacijalni oblici erozije i akumulacije. Sniježna granica na Orjenu je bila na samo 1300 metara nadmorske visine, manja nego na ostalim planinama Balkana, što se objašnjava velikom količinom padavina. Osnovna geološka i geomorfološka vrijednost Parka prirode „Orjen“ je karstni reljef. Zbog velikog uticaja posljednjeg ledenog doba, pored nastalog kompaktnog karsta, na Orjenu se ističu i ledničke stijene kao posljedica taloženja ledničkog materijala nakon nekadašnje glacijacije kojoj je ovo područje bilo izloženo. Najznačajniji oblik nastao radom glečera u zaštićenom području je lednički valov koji je sišao u Dobri do, između dva dominantna grebena – Velike Jastrebice i Buganje grede. Morenski materijal je istaložen kako na Bijeloj gori tako i na širem području masiva. Dugi period taloženja karbonatnih stijena, oštećenost ovih masa tektonikom, ubiranjem i rasjedanjem te velika količina „agresivnih“ voda uslovile su nastanak i razvoj duboke karstifikacije.

Kao rezultat toga, u čitavom masivu Orjena razvijen je podzemni karstni reljef koji je najvećim dijelom predstavljen objektima jamskog i ponorskog tipa. U Parku prirode „Orjen“ utvrđeno je i opisano 47 speleoloških objekata od kojih njih 13 ima odlike pećina čija dužina kanala uglavnom ne prelazi 50 metara.

Najviši vrh Orjena u Republici Srpskoj je Velika Jastrebica (1865 m n. v.) i predstavlja najvišu primorsku planinu Dinarskog masiva u Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini, dok je najviši vrh masiva Orjena i primorskog pojasa Jadrana Zubački kabao (1894 m) i nalazi se u Crnoj Gori.

Na osnovu geografskog položaja, područje Orjena i Bijele gore u potpunosti bi pripadalo pojasu sa pravom mediteranskom klimom. Orjen ima planinsku klimu ali sa jakim uticajem mediteranske klime. S obzirom da se nalazi na rubu Jadrana, Orjen predstavlja granicu prodora toplih i vlažnih vazdušnih masa sa mora, što utiče na velike količine godišnjih padavina, na najvišim vrhovima uglavnom u vidu sniježnih padavina. Karakteristični su i specifični mikroklimatski uslovi koji se razlikuju u zavisnosti od nadmorske visine, ekspozicije, udaljenosti od mora, razuđenosti terena i biljnog pokrivača, što je osnova za veliku raznovrsnost i brojnost, kao i endemičnosti flore i faune područja.

Površinska riječna mreža je razvijena samo na sjeveru Parka prirode „Orjen“, gdje je na pretežno dolomitnim stijenama formiran sliv Sušice. Na kontaktu sa vodonepropusnom podinom prisutna su brojna vrela, a rijeka Trebišnjica, odnosno Trebinjsko jezero čine sjevernu granicu zaštićenog područja.

Registrovano je ukupno 262 vrsta gljiva od čega je 70 vrsta pripadnika odjeljka Ascomycota, 191 vrsta iz odjeljka Basidiomycota te 1 vrsta Zygomycota, od kojih je 25 vrsta predloženo za zaštitu zbog njihovog značaja, rijetkosti i ugroženosti.

Spisak flore istraživanog područja broji 1088 taksona do nivoa podvrste. Od ukupnog broja 156 taksona je endemično (113) i subendemično (43) za Balkansko poluostrvo, dok se na Uredbi o crvenoj listi zaštićenih vrsta nalazi čak 248 taksona. Šume munike predstavljaju jedan od najpoznatijih atributa planine, tako da su najbliže prvoj asocijaciji, simbolu ili zaštitnom znaku cijelog parka prirode. One su endemske i reliktne sastojine vrste drveta koja predstavlja subendem južnih Apenina i jugoistočnih Dinarida. Takođe, posebna vrijednost parka prirode predstavljaju ilirske bukove šume, što ih čini najjužnijim bukovim šumama Republike Srpske.

U toku terenskih istraživanja ptica na području Bijele Gore registrovana je 87 vrsta koje su svrstane u 14 redova i 33 porodice. Na sjevernom dijelu Orjena, u rijekama Trebišnjice, Sušice i Trebinjskog jezera zabilježeno je 17 vrsta autohtone i alohtone ihtiofaune, od kojih je 11 vrsta izdvojeno kao značajno za područje. Također, području Orjena i Bijele gore konstatovano je 7 vrsta vodozemaca i 10 vrsta gmizavaca.

Recentnim istraživanjem potvrđeno je prisustvo 14 vrsta sisara. Potrebno je istaći i prisustvo značajnih vrsta velikih zvijeri, medvjeda (Ursus arctos) i vuka (Canis lupus) čiji monitoring se sprovodi već duži niz godina, kao i potencilano prisustvo risa (Lynx lynx) čiji monitoring je potrebno uspostaviti ukoliko se potvrdi prisustvo jedinki.

Predloženi Park prirode „Orjen“ nalazi se na krajnjem jugu Republike Srpske, na teritoriji grada Trebinja i obuhvata površinu od 16 715,83 hektara.